Boguszów (niem: Gottesberg, po 1945 r.: Boża Góra, nast. Boguszów)
Początek dzisiejszemu miastu dała osada założona przez górników saksońskich, którzy wg spisanych w XVIII i XIX w. kronik, rozpoczęli tutaj w XIV w. wydobywanie rud srebra i ołowiu. Osadę tę nazwano Gottesberg (Boża Góra). Najstarsza udokumentowana wzmianka o niej pochodzi z 1392 r. – ze spisu miejscowości księstwa świdnicko – jaworskiego, który dołączono do testamentu księżnej Agnieszki, wdowy po Bolku II księciu świdnicko – jaworskim. Zgodnie z dokumentem, księstwo po śmierci księżnej miało przejść pod zwierzchnictwo czeskie. W ten sposób zakończył się okres panowania piastowskiego na tych terenach. W 1497 r. król czeski Władysław Jagiellończyk sprzedał za 10 tys. groszy praskich Książ i okoliczne miejscowości, w tym również Boguszów, jako dobra zastawne, swojemu kanclerzowi Johanowi Schellenbergowi. Boguszów jeszcze przed tą datą otrzymał przywilej gminy. Dwa lata później – w 1499 r. ten sam król podniósł rangę Boguszowa nadając mu prawa miejskie oraz prawa górnicze.
W 1502 r. król Władysław Jagiellończyk mając na względzie wzrost wydobycia srebra oraz szybszy rozwój miasta zrzekł się w liście donacyjnym ¼ należnej mu dziesięciny z Boguszowskich kopalń srebra. Z początkiem XVI w. nastąpił podział miasta na część „górną” i „dolną”. Obie części miały innych właścicieli, a granica między nimi przebiegała wzdłuż obecnej ul. Strażackiej. Prawdopodobnie przed 1509 rokiem „dolną” część Boguszowa kupił baron Urlich von Czettritz, który był m.in. właścicielem wsi Stary Lesieniec. Natomiast w 1509 r. „górną” część sprzedał hrabiemu Conradowi I von Hochberg. W 1539 r. powstała pierwsza szkoła. Opłata tygodniowa za naukę 1 dziecka, wynosiła 1 grosz. W 1544 roku Boguszów dotknięty został wielkim pożarem, który zniszczył wszystkie drewniane domy i sztolnie. Skutki tego pożaru odczuwane były jeszcze przez długi czas. Zahamowany został na wiele lat rozwój miasta, gdyż zubożali mieszkańcy i górnicy zaczęli z niego emigrować. Chcąc pomóc miastu, cesarz Rudolf II nadał mu w 1603 r. przywilej urządzenia targu w każdy poniedziałek oraz dwóch jarmarków rocznie. Trzy lata później Boguszów uzyskał od tego samego cesarza przywilej wolnego miasta górniczego.
Pierwsza połowa XVII w. to niezwykle tragiczny okres w dziejach Boguszowa, podobnie jak całego Dolnego Śląska. Szczególnie dotkliwe dla miasta były działania toczącej się wtedy wojny 30- letniej. W okresie tym Boguszów stał się miejscem wielokrotnego przemarszu wojsk szwedzkich i cesarskich. Na miasto nakładano wysokie kontrybucje oraz obciążano jego mieszkańców kosztami kwaterunku wojsk. „Zwyczajowo” też żołnierze często plądrowali miasto, dopuszczając się rabunków, gwałtów i mordów. Przykładowo w 1640 r. konny oddział 400 żołnierzy cesarskich splądrował Boguszów i zabił 30 mieszkańców. Z kolei w 1645 r. żołnierze szwedzcy podczas plądrowania miasta zniszczyli dokumenty miejskie, wrzucając je do szybu kopalni „Śmiało z Bogiem”. Los nie szczędził miastu także innych nieszczęść. W 1624 i 1632 r. wielu mieszkańców Boguszowa zabiła szalejąca wtedy epidemia dżumy, a w 1633 r. połowa miasta strawiona została przez wielki pożar.
Zniszczony, ograbiony i wyludniony Boguszów długo jeszcze potem podnosił się z upadku.
W roku 1670 „dolne” miasto kupił Hans Carl von Seherr. Mimo wielu starań Boguszów nie odzyskał już utraconego w czasie wojny 30- letniej cesarskiego przywileju wolnego miasta górniczego, pozostając miastem prywatnym. I właśnie właściciel „górnej” części miasta – Hans Heinrich II von Hochberg, będący jednocześnie jego prawodawcą, odnowił w 1681 r. przywileje dla swojej części Boguszowa jako miasta górniczego. W porównaniu z poprzednimi cesarskimi przywilejami objęto nim nie tylko ludzi związanych z górnictwem, ale rozciągnięto je na wszystkich mieszkańców. Jeszcze w tym samym roku takie same przywileje nadał mieszkańcom „dolnej” części miasta jej właściciel Hans Carl von Seherr.
W roku 1710 Conrad Ernest Maximilian von Hochberg kupił od Carla Ferdynanda von Seherr za sumę 5000 talarów „dolną” część miasta. Od tego momentu Boguszów miał już jednego właściciela i ostatecznie skończył się trwający dwa wieki podział.
Dwa lata później – w 1712 r., Maximilian von Hochberg wydał dla Boguszowa prawa miejskie, które skodyfikowano w 26 artykułach. Regulowały one normy życia w mieście i określały wysokość kar za ich nieprzestrzeganie. W roku 1724 w Boguszowie wybucha kolejny już w historii miasta wielki pożar. Straty były olbrzymie. W ciągu dwóch godzin ogień strawił 78 domów i 2 stodoły. Na szczęście z pomocą w odbudowie miasta pospieszyli bliżsi i starsi sąsiedzi Boguszowa – Kamienna Góra, Jelenia Góra, Jawor i Świdnica, przekazując na ten cel znaczne kwoty pieniężne. W 1731 r. zakończono budowę ratusza. Postawiono go w miejscu gorzelni, od której rozpoczął się 7 lat wcześniej ten pożar. Następne nieszczęście dotknęło Boguszów w 1757 r., kiedy to w wyniku szalejącej epidemii umarło 400 mieszkańców. Do tego dołączyły się później straty materialne, jakie poniosło miasto i jego mieszkańcy w okresie tzw. wojny siedmioletniej (1756-1763) między Prusami a Austrią (w czasie trzeciej wojny śląskiej), a następnie (na początku XIX w.) straty z okresu wojen napoleońskich. Przemarsze różnych wojsk, koszty ich kwaterunku oraz kontrybucje nakładane na miasto, znów na wiele lat zastopowały jego rozwój.
W 1809 roku w Boguszowie odbywały się pierwsze wybory samorządowe. W ich wyniku wyłoniono Radę Miejską składającą się z 27 radnych, a spośród niej magistrat składający się z burmistrza, jego zastępcy i kilku rajców. Był to efekt zapoczątkowanej w 1808 r. w Prusach reformy samorządowej znoszącej miasta prywatne. Jednak Hochbergowie z Książa nie chcieli znieść obciążeń feudalnych ciążących na miastach, które do nich należały. Dopiero w 1852 r. – po wcześniejszych petycjach kierowanych do Książa i demonstracji mieszkańców Boguszowa, Hochbergowie obciążania te znieśli i miasto uzyskało pełną samodzielność. Od połowy XIX w. do początku wieku XX w., następuje wielka rozbudowa miasta. Boguszów poszerza swoje granice i zwiększa się gwałtownie liczba obywateli. W 1900 r. miasto liczyło już 8966 mieszkańców (w 1840 r. było 2324).
Okres I i II wojny światowej, był dla Boguszowa w miarę spokojny. W 1973 r. w wyniku połączenia Boguszowa, Gorc i Kuźnic Świdnickich, powstała duża jednostka administracyjna – miasto Boguszów-Gorce. W 1987 roku uchwałą Miejskiej Rady Narodowej ustanowiony został medal „Zasłużony Obywatel Miasta”. W 1996 r. miasto Boguszów – Gorce po raz pierwszy zorganizowało u siebie Polsko-Czeskie Dni Kultury Chrześcijańskiej – święto kultury chrześcijańskiej obchodzone na pograniczu polsko-czeskim. W roku 1999 uroczyście obchodzono 500 – lecie nadania praw miejskich. Pierwsza część tych obchodów odbyła się 4 września i była nią inauguracja X Polsko-Czeskich Dni Kultury Chrześcijańskiej, drugą część uczczono 11 września uroczystą sesją Rady Miejskiej, w Czesie podpisano umowę o współpracy partnerskiej z Publiczną Instytucją Współpracy Międzygminnej (E.P.C.I.) z Piennes we Francji. Wybito też (w Hiszpanii) 500 sztuk medali okolicznościowych. Podczas uroczystej mszy w kościele pw. Świętej Trójcy poświęcony został również sztandar miasta. We wrześniu 1999 r., ukazał się także pierwszy numer gazety miejskiej – „Wiadomości Boguszowskie”. Wznowiono też nadanie medalu za zasługi na rzecz rozwoju miasta, ale już pod inną nazwą: „Zasłużony dla Miasta Boguszowa – Gorc”. Zwykle był on wręczany podczas obchodów Święta Niepodległości mieszkańcom za wybitne zasługi dla miasta. W styczniu 2000 r. władze gminy podpisały umowę o współpracy partnerskiej z miastem Smiřice w okręgu Hradec Kralove w Czechach. Dwa lata później, w grudniu, Rada Miejska podjęła uchwałę o trójstronnej współpracy partnerskiej z Dobrym Miastem na Warmii i miastem Radzionków w Województwie Śląskim. Kolejnego partnera gmina zyskała w 2023 roku, a jest to miasto Lallaing we Francji.
Gorce (niem: Rothenbach)
Obecnie dzielnica Boguszowa-Gorc położona na wys. 510 m n.p.m. – na Wyżynie Jabłkowskiej, u stóp góry Mniszek, w kotlinie Czerwonego Potoku. Osadnictwo na tym terenie miało miejsce prawdopodobnie już w końcu XIII w za czasów piastowskich. Początkowo Gorce były osadą leśnych drwali, a następnie pasterzy. W wieku XV mieszkańcy Gorc utrzymywali się z pracy z okolicznych kopalniach srebra. W XVI i XVII w tutejsza ludność zajmowała się tkactwem i uprawą lnu. Węgiel znany był w Gorcach już w XVI w., ale dopiero później – w II połowie wieku XVIII, zaczęto jego eksploatacje na skalę przemysłową. I właśnie praca w kopalniach węgla, a potem dodatkowo – w pobliskiej kopalni barytu stała się głównym źródłem utrzymania tutejszych mieszkańców. Tak było aż do zamknięcie tych kopalń. Od roku 1746 Gorce były samodzielną jednostką administracją – gminną. Prawa osiedla przyznano Gorcom w 1954 r., a w 1962 r. otrzymały prawa miejskie. Status miasta utrzymały do reformy administracyjnej z 1973 r.
Kuźnice Świdnickie (niem: Fellhammer)
Dzielnica Boguszowa – Gorc położona na wysokości 530 – 570 m n.p.m. (składająca się z trzech osiedli) – od płd-zach., Wyżynę Unisławską – od wschodu i Góry Wałbrzyskie – od północy. Powstały z połączenia trzech dawnych wsi, z których każdą założono w innym czasie. Nie jest zanana dokładna data powstania pierwszej osady. Według niektórych źródeł miało to podobno miejsce w 1250 r., jednak nic dokładnie o tej osadzie nie wiadomo. Zapewne też (jeśli istniała), została później całkowicie zniszczona podczas wojen husyckich. Historycznie udokumentowana informacja o osadzie istniejącej w miejscu obecnych Kuźnic Świdnickich Południowych pochodzi dopiero z początków XVI w. (1511 r.). Druga osada powstała w II połowie wieku XVI – w miejscu dzisiejszych Kuźnic Świdnickich Zachodnich. Po 1877 r. powstała trzecia osada - Kuźnice Świdnickie Północne. W 1928 r. wymienione osady połączone zostały w jedno osiedle. Mieszkańcy Kuźnic Świdnickich utrzymywali się głównie z pracy w okolicznych kopalniach. Największy rozwój przemysłu (wśród poszczególnych osad Kuźnic) miał miejsce w Kuźnicach Zachodnich. To tutaj odkryte zostały bogate pokłady węgla kamiennego i już w 1721 r. funkcjonowała pierwsza kopalnia. Jednak największy rozwój wsi nastąpił w XIX w., kiedy powstały kolejne duże kopalnie i nastąpiła eksploatacja węgla kamiennego na wielką – przemysłową skalę. W 1867 r. otwarto linę kolejową Wałbrzych – Jelenia Góra, na trasie której powstała w Kuźnicach Świdnickich stacja kolejowa. Jej dworzec jest najwyżej położonym dworcem na tej linii (574 m n.p.m.). Po ostatniej wojnie wydobycie węgla w tutejszych kopalniach wznowiono, jednak wkrótce nie było tu już żadnych samodzielnych kopalń (Kop. Barbara włączona została do kopalni „Victoria”) i mieszkańcy Kuźnic Świdnickich pracowali w kopalniach w Wałbrzychu i w Boguszowie, aż do ich zamknięcia. W 1954 r. wieś Kuźnice Świdnickie podniesiona została do rangi osiedla, a w 1973 włączono je do Boguszowa-Gorc.
Stary Lesieniec (niem: Alt Lässig)
Osiedle położone na wysokości 500-520 m n.p.m. w dolinie Lesku – między Nowym Lesieńcem a Kuźnicami, ciągnące się na długości 1,3 km. Początkowo było wsią, powstałą prawdopodobnie na pocz. XVI w. i należącą wtedy do rodu Czettritzów. Powstanie i rozwój wsi związane było z eksploatacją rud srebra. Istniała tu sztolnia kopalni w Boguszowie. Ostatecznie z uwagi na nieopłacalność wydobywania – w II połowie XVI w. (w 1580 r.) górnictwo srebra upadło. Od XVI w. w Starym Lesieńcu rozpoczęto wydobywanie węgla kamiennego. Odbywało się to jednak na małą skalę, w małych szybach działających okresowo. W 1750 r. powstała tu już większa kopalnia, którą połączono później z kopalnią w Gorcach. W efekcie, w obu kopalniach wydobywano w ciągu roku około 900 ton węgla. Eksploatacja węgla na wielką skalę rozpoczęła się na początku XIX w., co wpłynęło na szybki rozwój wsi. Po II wojnie światowej, (podobnie jak wcześniej) większość mieszkańców stanowili górnicy, którzy pracowali w Boguszowie, Gorcach i Wałbrzychu. We wsi nie działa już żadna kopalnia. W 1954 r. Stary Lesieniec utracił samodzielność i stał się osiedlem włączonym do Boguszowa, a od 1973 r., osiedlem Boguszowa-Gorc.
